Preparaty fotouczulające i fototoksyczne

Termin „substancja fotouczulająca” słyszeliście pewnie nie raz. Ma on duże znaczenie w kosmetologii, zwłaszcza w trwałej depilacji. Określa się nim wiele preparatów, których użycie lub spożycie przed zabiegiem jest niewskazane. Dlaczego tak jest? Co kryje się pod pojęciem „fotouczulający” i jakie substancje należą do tej grupy? Odpowiedzi na powyższe pytania znajdziecie w dzisiejszym artykule.

Substancji fotouwrażliwiających należy wystrzegać się nie tylko przed opalaniem, ale również w trakcie serii zabiegów depilacji laserowej i fotoepilacji, gdyż narażają one naszą skórę na wystąpienie intensywnego podrażnienia oraz przebarwień. W związku z powyższym, w takcie serii zabiegów powinniśmy unikać picia niektórych naparów ziołowych, a także zaprzestać stosowania określonych leków, suplementów, czy kosmetyków (Tab.1.) Należy więc zwracać szczególną uwagę na skład preparatów, które stosujecie w domu. By zagwarantować Wam pełne bezpieczeństwo, przed wizytą w naszych gabinetach eksperci przeprowadzą z Wami szczegółowy wywiad i pomogą wypełnić kartę zabiegową. Pozwoli to uniknąć wystąpienia możliwych, niepożądanych skutków ubocznych.

Mianem fototoksyczne oraz fotouczulające określane są substancje zawierające tzw. fotosensybilizatory. Są to związki chemiczne posiadające zdolność pochłaniania energii promieniowania i wywoływania reakcji toksycznych lub immunologicznych w organizmie. Wspomniane reakcje klasyfikuje się jako fotodermatozy egzogenne, gdyż do ich wystąpienia potrzebne są dwa czynniki: ekspozycja na promieniowanie świetlne oraz specyficzna substancja pochodzenia zewnetrznego. Różnicą w odczynach fototoksycznych i fotouczulających jest mechanizm ich powstawania, a także obraz kliniczny i przede wszystkim rodzaj odpowiedzialnego za nie fotosensybilizatora.

Reakcja fototoksyczna grozi każdemu, kto poddany działaniu czynnika fototoksycznego narazi się na ekspozycję promieni UV. Mechanizm powstawania polega na uwalnianiu wolnych rodników przez związki chemiczne, czego efektem jest niszczenie struktur komórkowych na skórze mającej z nimi styczność. Prowadzi to do powstania ostrej reakcji zapalnej objawiającej się silnym rumieniem, obrzękiem, a nawet pęcherzami. Osoba może wówczas odczuwać silnie pieczenie skóry. Obraz kliniczny często mylony jest z oparzeniem słonecznym. Symptomy występują zazwyczaj natychmiastowo lub po krótkim czasie od ekspozycji na światło (do kilku godzin). Ich natężenie zależy bezpośrednio od dawki fotosensybilizatora wchłoniętego do organizmu. Ustępują zwykle tuż po usunięciu z powierzchni skóry toksycznego czynnika. W konsekwencji mogą jednak pozostać na skórze długotrwałe przebarwienia.

Do substancji fototoksycznych zaliczamy psoralen (furanokumarynę).  Jest to związek wykorzystywany do leczenia szeregu dermatoz, w tym łuszczycy i egzemy oraz nowotworów skóry. Występuje naturalnie w wielu roślinach takich jak: barszcz Sosnowskiego i Mantegazziego, pasternak, seler, marchew, pietruszka, oraz arcydzięgiel i owoce cytrusowe. Wśród nich możemy wymienić pomarańczę, bergamotę, cytrynę, rutę zwyczajną oraz figowiec pospolity i limonkę. Najwyższe stężenie tego fotosensybilizatora znajduje się w skórce cytrusów. Powinno się zatem unikać słońca po bezpośrednim kontakcie z nimi (np. po ich obieraniu). Należy uważać również na kosmetyki zawierające olejki eteryczne (bergamotowy, cedrowy, sandałowy, cytrusowy). Wchodzą one w skład zarówno perfum, jak i zapachowych balsamów i zaliczane są do preparatów fototoksycznych. Kolejną rośliną cechującą się fototoksycznością jest dziurawiec zwyczajny. Owa bylina jest powszechnie stosowana do niwelowania dolegliwości w chorobie wrzodowej, problemach trawiennych, a także schorzeniach układu oddechowego i moczowego. Wykazuje działanie bakterio- i wirusobójcze oraz antydepresyjne. Spożywa się ją najczęściej w formie naparu. Mimo wielu właściwości leczniczych ziele zawiera w swoim składzie silny fotosensybilizator- hiperycynę.

Niebezpieczne w połączeniu z działaniem promieni świetlnych są także dziegcie. To substancje otrzymywane w wyniki suchej destylacji kory brzozy lub buku. Kiedyś miały bardzo szerokie zastosowanie. Dziś, ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne, złuszczające oraz przeciwświądowe, dziegieć brzozowy to głównie składnik wielu naturalnych kosmetyków. Wykorzystuje się go także w leczeniu chorób grzybiczych oraz pasożytniczych, jak również przy infekcji dróg oddechowych. Fotosensybilizatory wchodzą także w skład wielu barwników stosowanych w medycynie, przemyśle włókienniczym i spożywczym. Przykładami są: róż bengalski, antrachinon, eozyna, czy błękit metylenowy. Fototoksyczne bywają nieraz związki używane jako substancje promieniochronne np. 2-etoksyetylo-p-metoksycynamonian oraz niektóre leki.

Wśród leków należy wymienić neuroleptyczne fenotiazyny, sulfonamidy o działaniu bakteriostatycznym oraz wiele antybiotyków (tetracyklina, doksycyklina, ofloksacyna, ciprofloksacyna). Niebezpieczne w połączeniu z ekspozycją na słońce są również substancje czynne zawarte w niesteroidowych lekach przeciwzapalnych, takie jak: ibuprofen, ketoprofen, naproksen.Słońca należy bezwzględnie unikać także w trakcie terapii isotretinoiną i przez 6 miesięcy po jej zakończeniu. Nazwy handlowe leków opartych o działanie wspomnianego związku to m.in. Izotek, Curacne, czy Aknenormin. Isotretinoina (izotretinoina) należy do grupy retinoidów- pochodnych witaminy A. Zaliczamy do nich także retinol wykorzystywany w kosmetyce ze względu na swoje szerokie spektrum działania. Hamuje on proces starzenia się skóry i poprawia jej elastyczność. Reguluje również procesy złuszczania i regeneracji naskórka oraz niweluje stany zapalne. Jednak w połączeniu z promieniowaniem UV może wywoływać duże podrażnienia i stymulować powstawanie przebarwień, dlatego kremy zawierające retinol powinno się aplikować na noc.W odróżnieniu od odczynów fototoksycznych, reakcje fotouczuleniowe mają podłoże immunologiczne. Dotykają one tylko osoby, u których związek egzogenny, na skutek działania promieni UV przekształca się w alergen. Reakcja fotochemiczna prowadzi do objawów przypominających alergię kontaktową. Fotoalergiczny wyprysk ujawnia się zazwyczaj po 24-48 h od kontaktu z fotosensybilizatorem i charakteryzuje się występowaniem zapalnych grudek, którym towarzyszy silny świąd skóry. Mechanizm reakcji oparty jest o działanie limfocytów pomocniczych oraz makrofagów. Powodują one zniszczenie tkanek poprzez wydzielanie cytokin. Potencjał fotoalergiczny posiada wiele roślin, które powszechnie spożywamy lub hodujemy w gospodarstwie domowym jako ozdobę. Zaliczamy do nich:

• Rumianek pospolity
• Nagietek lekarski
• Krwawnik pospolity
• Cykorię
• Nawłoć
• Słonecznik zwyczajny
• Wrotycz
• Dalię
• Chryzantemę

Fotoalergizująca może być również arnika górska, która stosowana jest w kosmetyce w celu uszczelnienia i zwężania naczyń krwionośnych oraz redukcji obrzęków i stanu zapalnego.Co więcej, w przypadku niektórych osób fotoalergenem okazują się też pewne leki. Mogą to być hormonalne środki antykoncepcyjne, leki przeciwgrzybicze (np. Itrakonazol), statyny oraz leki przeciwcukrzycowe (glipyzyd).

Tab. 1. Zestawienie popularnych substancji fotouwrażliwiających.